จากรายงานสถานการณ์โรคอุบัติใหม่จากสำนักโรคติดต่ออุบัติใหม่ กรมควบคุมโรค ได้รวบรวมสถานการณ์โรคในปัจจุบัน พบว่า แนวโน้มของการเกิดโรคติดต่ออุบัติใหม่อุบัติซ้ำมีเพิ่มขึ้น และประกอบกับการเป็นยุคโลกาภิวัฒน์ซึ่งเป็นปัจจัยทำให้การแพร่ระบาดของโรคเป็นไปอย่างรวดเร็วและกว้างขวาง ก่อให้เกิดผลกระทบรุนแรงต่อระบบสาธารณสุข เศรษฐกิจ การท่องเที่ยว และการลงทุนในประเทศอีกด้วย เช่น การเกิดโรคไข้หวัดนกในเอเชีย และการระบาดของโรคทางเดินหายใจเฉียบพลันรุนแรง (SARS) และโรคไข้หวัดใหญ่เม็กซิโกซึ่งกำลังระบาดไปทั่วโลกอยู่ในขณะนี้ ดังนั้น จึงเป็นเรื่องที่มีความสำคัญอย่างยิ่งที่จะต้องมีแผนการป้องกันและควบคุมโรคติดต่ออุบัติใหม่อุบัติซ้ำของประเทศให้พร้อมรับและตอบสนองเหตุการณ์ระบาดที่อาจเกิดขึ้นได้อย่างทันท่วงทีและมีประสิทธิภาพในการควบคุมป้องกันและเฝ้าระวังการเกิดโรคดังกล่าวต่อไป

ความหมาย "โรคติดต่ออุบัติใหม่"

องค์การอนามัยโลก (World Health Organization: WHO) ให้ความหมายของโรคติดต่ออุบัติใหม่ (Emerging infectious diseases) คือ โรคติดต่อที่มีอุบัติการณ์ในมนุษย์เพิ่มสูงขึ้นมากในช่วงที่ผ่านมา หรือมีแนวโน้มความเสี่ยงที่จะเพิ่มขึ้นในอนาคตอันใกล้ ยังหมายรวมถึงโรคติดต่อที่เกิดจากเชื้อใหม่ (New infectious diseases) โรคติดต่อที่พบในพื้นที่ใหม่ (New geographical areas) และโรคติดต่ออุบัติซ้ำ (Re-emerging infectious diseases) คือโรคติดต่อที่เคยแพร่ระบาดในอดีตและสงบไปนานหลายปีแล้ว แต่กลับมาระบาดขึ้นอีก

จากการศึกษาวิจัยวิเคราะห์รูปแบบของโรคติดต่ออุบัติใหม่จำนวน 335 เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในช่วงปี ค.ศ.1940-2004 พบว่า โรคอุบัติใหม่ได้เกิดขึ้นมากในตั้งแต่ช่วงทศวรรษ 1980 เป็นต้นมา ในจำนวนโรคอุบัติใหม่ทั้งหมดนี้ ร้อยละ 60.3 เป็นโรคติดต่อจากสัตว์สู่คน มักมีต้นเหตุมาจากสัตว์ป่า เช่น โรคซาร์ส ไข้หวัดนก ไข้เลือดออกอิโบลา เป็นต้น โดยโรคอุบัติใหม่ร้อยละ 54.3 มีสาเหตุมาจากเชื้อแบคทีเรียหรือริกเก็ตเซีย แสดงถึงเชื้อจุลชีพที่ดื้อยาเป็นจำนวนมาก โดยแนวโน้มโรคต่างๆ นี้มีผลกระทบหรือสัมพันธ์กับสังคม เศรษฐกิจ สภาพแวดล้อม และปัจจัยทางนิเวศวิทยาอย่างมาก นอกจากนี้ยังพบว่า พื้นที่ที่อยู่ในพิกัดเส้นรุ้งระดับล่าง มีความเสี่ยงสูงที่จะเกิดโรคอุบัติใหม่ที่มีสาเหตุจากสัตว์ป่าหรือแมลงพาหะนำโรค จากรายงานการวิจัยได้สรุปว่าการกระจายทรัพยากรทั่วโลกในการตอบโต้ต่อโรคอุบัติใหม่ ยังไม่มีความทั่วถึง โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ศักยภาพทางวิทยาการและการเฝ้าระวังโรคในประเทศที่มีความเสี่ยงน้อยที่จะเป็นต้นกำเนิดโรคอุบัติใหม่มีความเข้มแข็งมากกว่าประเทศเสี่ยงมาก

สถานการณ์โรคติดต่ออุบัติใหม่ที่สำคัญในปัจจุบัน

ไข้หวัดใหญ่เม็กซิโก Human Swine Influenza

ไข้หวัดใหญ่ที่ระบาดในเม็กซิโก หรือ Human Swine Influenza เป็นโรคไข้หวัดใหญ่ที่เกิดจากเชื้อไวรัสไข้หวัดใหญ่ (มักจะเป็นเชื้อ Influenza type A เป็นส่วนใหญ่) สามารถแบ่งเป็นกลุ่มย่อยได้หลากหลายดังเช่นไข้หวัดใหญ่ที่พบทั่วไป สายพันธุ์ที่พบได้บ่อยคือ H1N1 และสายพันธุ์อื่นๆ เช่น H1N2 H3N1 H3N2 (สายพันธุ์ H3N2 มักจะเกิดจากการแพร่ระบาดจากคนสู่หมู) ในหมูพบว่ามีอัตราป่วย (morbidity rate) ค่อนข้างสูง แต่อัตราตาย (mortality rate ) ค่อนข้างต่ำ 1-4%

เชื้อก่อโรค  Family Orthomyxoviridae
ในการระบาดครั้งนี้ พบว่าเป็นเชื้อสายพันธุ์ Influenza A/California/04/2009 (H1N1)

การติดต่อ  ในหมู ติดต่อทางการหายใจ ติดต่อโดยตรง และทางอ้อม และพบพาหะนำโรค (ไม่แสดงอาการ) ใน
หมู
                 การติดต่อสู่คน ได้รับเชื้อโดยตรงจากหมูที่ป่วย หรือ เชื้อที่อยู่ในสิ่งแวดล้อม พบว่ามีการรายงานการติดต่อจากคนสู่คน ในกรณีสัมผัสใกล้ชิด (close contacts)

ลักษณะอาการ  ในคน ได้แก่ ไข้ ไอ เจ็บคอ ปวดเมื่อยร่างกาย ปวดศีรษะ หนาวสั่น มีน้ำมูก คัดจมูกและ อ่อนเพลีย อาจจะพบอาการท้องเสีย หรืออาเจียนได้ อาจจะว่าผู้ที่รับเชื้อจะไม่มีอาการ แสดงอาการไม่รุนแรง อาการรุนแรง ปอดอักเสบจนถึงเสียชีวิตได้

การรักษา  พบว่าเชื้อ ไวต่อ Oseltamivir, แต่ดื้อ Amantadine และ Rimantadine

ภูมิคุ้มกัน  วัคซีนไข้หวัดใหญ่ตามฤดูกาลไม่สามารถป้องกันโรคได้ แต่พบว่าสามารถลดความรุนแรงของโรค รวมทั้งสภาพร่างกายและภูมิคุ้มกันในแต่ละบุคคล ทีผลต่อความรุนแรงของโรค

สถานการณ์โรค

ในสหรัฐอเมริกา
- พ.ศ.2519 พบผู้ป่วย มากกว่า 200 รายเสียชีวิต 1 ราย
- พ.ศ. 2531 พบผู้ป่วย ที่ วิสคอนซิน 1 รายเสียชีวิต
- พ.ศ. 2548 จนถึง มกราคม 2552 มีการรายงานผู้ป่วย 12 ราย ไม่พบผู้เสียชีวิต

สถานการณ์ทั่วโลก (ข้อมูล ณ วัน พุธ ที่ 29 เมษายน พ.ศ. 2552)
จากการรายงานสถานการณ์โดยองค์การอนามัยโลก (WHO) ระบุว่ามีจำนวนการรายงานผู้ป่วยที่ติดเชื้อโรคไข้หวัดใหญ่ A/H1N1 จำนวน 148 ราย ใน 9 ประเทศทั่วโลก ซึ่งในสหรับอเมริกาได้รับผลยืนยันจากห้องปฏิบัติการ laboratory จำนวน 91 ราย และมีผู้เสียชีวิตจำนวน 1 ราย ส่วนในเม็กซิโกได้รับการยืนยันว่ามีผู้ป่วยติดเชื้อจำนวน 26 ราย และเสียชีวิต 7 ราย

อย่างไรก็ตามยังมีการรายงานล่าสุดที่รายงานยืนยันว่าพบผู้ติดแต่ยังไม่มีผู้เสียชีวิต ได้แก่ ออสเตรเลีย 1 ราย แคนาดา 13 ราย เยอรมนี 3 ราย อิสราเอล 2 ราย นิวซีแลนด์ 3 ราย สเปน 4 ราย และอังกฤษ 5 ราย (รูปที่ 1)

         ที่มา องค์การอนามัยโลก (last update : Monday, April 27, 2009)

การป้องกัน
- สามารถรับประทานเนื้อหมูที่ผ่านการชำแหละ ขนส่ง และเตรียมปรุงที่ถูกต้องตามหลักสุขาภิบาลอย่างปลอดภัย
  เชื้อไวรัสจะตายในอุณหภูมิ 70 องศาเซลเซียส
- ผู้ป่วยสวมหน้ากากอนามัย และทิ้งกระดาษชำระที่เปื้อนลงถังขยะ
- ล้างมือด้วยน้ำและสบู่ หรือ แอลกอฮอล์ล้างมือ โดยเฉพาะหลังไอ-จาม
- ป้องกันตนเองเมื่อดูแลหรืออยู่ใกล้ผู้ป่วย
- หยุดพักเมื่อป่วย ระวังไม่สัมผัสตา จมูก และปาก เพื่อป้องกันการแพร่เชื้อ



โรคไข้หวัดใหญ่ (Seasonal influenza)

สาเหตุ  เกิดจากเชื้อไวรัสไข้หวัดใหญ่ซึ่งมี 3 ชนิด (type) คือ ไวรัสชนิด A เป็นชนิดที่ทำให้เกิดการระบาดอย่าง
กว้างขวางทั่วโลก ไวรัสชนิด B ทำให้เกิดการระบาดในพื้นที่ระดับภูมิภาค ส่วนชนิด C มักเป็นการติดเชื้อที่แสดงอาการอย่างอ่อนหรือไม่แสดงอาการ และไม่ทำให้เกิดการระบาด เชื้อไวรัสชนิด A แบ่งเป็นชนิดย่อย (subtype) ตามความแตกต่างของโปรตีนของไวรัสที่เรียกว่า hemagglutinin (H) และ neuraminidase (N) ชนิดย่อยของไวรัส A ที่พบว่าเป็นสาเหตุของการติดเชื้อในคนที่พบในปัจจุบันได้แก่ A(H1N1), A(H1N2), A(H3N2), A(H5N1) และ A(H9N2) ส่วนไวรัสชนิด B ไม่มีแบ่งเป็นชนิดย่อย

สถานการณ์ของโรค  ในปี พ.ศ.2550 สำนักระบาดวิทยาได้รับรายงานผู้ป่วยโรคไข้หวัดใหญ่ 18,368 ราย อัตราป่วย 29.19 ต่อประชากรแสนคน สูงกว่าปี พ.ศ.2549 (ซึ่งเป็นปีที่มีอัตราป่วยต่ำสุดในรอบ 10 ปี)เล็กน้อย (รูปที่ 2) เสียชีวิต 15 ราย อัตราป่วยตาย ร้อยละ 0.08 สูงที่สุดในรอบ 10 ปี


                 ที่มา สำนักระบาดวิทยา กรมควบคุมโรค

ฤดูกาลเกิดโรคมีแนวโน้มเปลี่ยนไป คือ พบผู้ป่วยมากในช่วงเดือนมกราคมและกุมภาพันธ์ แต่ยังพบผู้ป่วยค่อนข้างมากในช่วงฤดูฝน ตั้งแต่เดือนมิถุนายนจนถึงพฤศจิกายน (รูปที่ 3)


             ที่มา สำนักระบาดวิทยา กรมควบคุมโรค

อัตราส่วนเพศชายต่อเพศหญิง เท่ากับ 1 : 1.1 พบผู้ป่วยมากในเด็กอายุต่ำกว่า 15 ปี และมีอัตราป่วยเพิ่มขึ้นจากปีที่ผ่านมาค่อนข้างมาก โดยกลุ่มอายุ 0 - 4 ปี มีอัตราป่วยสูงสุด 54.16 ต่อประชากรแสนคน ในผู้ใหญ่อัตราป่วยไม่เปลี่ยนแปลง (รูปที่ 4) ผู้เสียชีวิตเป็นเด็ก 5 ราย และผู้ใหญ่ 10 ราย


       ที่มา สำนักระบาดวิทยา กรมควบคุมโรค