ตั้งแต่ครั้งยังทรงพระเยาว์ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ได้โดยเสด็จพระราชดำเนินพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ไปทรงเยี่ยมราษฎรในภูมิภาคต่างๆ ทำให้ทรงทราบสภาพความเป็นอยู่ และปัญหาของราษฎร ทรงได้เห็นแบบอย่าง ของการทรงงานเสมอมา ประกอบกับพระวิริยะอุตสาหะ ในการ แสวงหาวิชาความรู้อยู่เป็นนิจ รวมทั้งน้ำพระทัยที่ทรงห่วงใยประชาชนทุกหมู่เหล่า เมื่อทรงสำเร็จการศึกษาในระดับอุดมศึกษา และได้ทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจ อันเป็นประโยชน์ แก่ประเทศชาติและราษฎรมาโดยตลอด พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ จึงทรงไว้วางพระราชหฤทัย มอบหมายพระราชกรณียกิจ ให้ทรงปฏิบัติสืบต่อมา
          และด้วยพระปรีชาสามารถและพระอัจฉริยภาพของ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ในด้านต่างๆ ทรงได้รับการสถาปนาพระอิสริยยศและพระอิสริยศักดิ์เป็น สมเด็จ พระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจักรีสิรินธร รัฐสีมาคุณากรปิยชาติ สยามบรมราชกุมารี ในโอกาสวันเฉลิมพระชนมพรรษาพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เมื่อวันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ.2520
          โดยการดำเนินงานในระยะแรก จึงทรงเริ่มต้นจากเด็กนักเรียนในพื้นที่ทุรกันดารที่มีปัญหาขาดสารอาหาร ทรงมองเห็นสาเหตุสำคัญของปัญหา คือ การขาดแคลนอาหาร แนวทางการ แก้ปัญหา คือให้มีการผลิตอาหารเพิ่มขึ้นในพื้นที่ โดยให้เด็กนักเรียน ในโรงเรียนปลูกพืช เลี้ยงสัตว์ แล้วนำผลผลิตทางการเกษตรที่ได้มาทำเป็นอาหารกลางวันรับประทานกัน ผลระยะสั้น คือ การมีวัตถุดิบ เช่น ผัก เนื้อสัตว์ ไข่ ผลไม้สำหรับนำไปประกอบอาหารกลางวัน แก้ปัญหาการขาดสารอาหารได้ทันที ผลระยะยาว คือ เด็กจะได้รับการพัฒนาพฤติกรรมการกินและภาวะสุขภาพที่เหมาะสม และยังมีความรู้ทางการเกษตรที่สามารถนำไปขยายผลต่อที่บ้านของตนเอง หรือนำไปประกอบอาชีพการเกษตรสำหรับดำรงชีวิตต่อไป ส่งผลให้เกิดความมั่นคงทางอาหารในพื้นที่นั้นๆ จะเห็นได้ว่า ทรงหาแนวทางและวิธีการในการพัฒนาทั้งที่เป็นระยะสั้นและระยะยาวตามสภาพปัญหาที่แท้จริงของคนเหล่านั้น
          จากนั้นโครงการตามพระราชดำริฯ ในระยะต่อมาและในปัจจุบัน เน้นในด้านการพัฒนาการศึกษามากขึ้น ด้วยมีพระราชดำริว่า "...การศึกษา เป็นปัจจัยหลักในการสร้างและพัฒนาความรู้ ความคิด ตลอดจนความประพฤติและคุณงามความดีของบุคคล ให้บุคคลดำรงตนอยู่ในสังคมและในโลกได้อย่างมั่นคงและมีความสงบร่มเย็นได้ แม้ว่าโลกจะเปลี่ยนแปลงไปรวดเร็วเพียงใดก็ตาม..."
          เนื่องจากทรงเห็นความสำคัญของหลักสิทธิมนุษยชน ทรงห่วงใย ในความด้อยโอกาสทางการศึกษาของราษฎรทุกหมู่เหล่า ทั้งชนกลุ่มน้อย และประชาคมเมือง ทุกคนควรมีโอกาสได้รับการศึกษา ได้รับบริการจากภาครัฐโดยเท่าเทียมกัน ซึ่งเป็นสิทธิขั้นพื้นฐานในการดำรงชีวิตของประชาชน
          โดยตลอดระยะเวลาที่ผ่านมา สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงตั้งพระทัยปฏิบัติพระราชกิจอย่างเข้มแข็ง ทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจด้านต่างๆ ครอบคลุมงานสำคัญๆ อันเป็น ประโยชน์หลักของบ้านเมือง เกือบทุกด้าน และทรงได้รับความไว้วาง พระราชหฤทัย ให้ทรงปฏิบัติ พระราชกรณียกิจที่ทรงสืบสาน ต่อจาก พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ตามที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ มอบหมาย โดยเฉพาะการทรงงาน ด้านการบริหารองค์การ และมูลนิธิ เพื่อสาธารณกุศล ทรงดำรงตำแหน่ง ประธานกรรมการมูลนิธิชัยพัฒนา องค์ประธานมูลนิธิสายใจไทย ในพระบรมราชูปถัมภ์ ประธานมูลนิธิรางวัลสมเด็จเจ้าฟ้ามหิดล รวมถึง ตำแหน่งองค์อุปนายิกาผู้อำนวยการสภากาชาดไทย
          ทั้งนี้ ในส่วนของสภากาชาดไทย นับเป็นเรื่องที่มีความสำคัญเป็นอย่างยิ่ง เนื่องจากเป็นองค์กรใหญ่ เป็นองค์กรการกุศลเพื่อมนุษยธรรม ให้ความช่วยเหลือผู้เจ็บป่วย ผู้ประสบภัยพิบัติ ผู้ตกทุกข์ได้ยากทั้งยามปกติและยามสงคราม โดยมิเลือกเพศ วัย ชั้นวรรณะ เชื้อชาติ ภาษาและอุดมการณ์ทางการเมือง โดยตำแหน่งองค์อุปนายิกา ผู้อำนวยการสภากาชาดไทย นั้น เป็นตำแหน่งที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ แต่งตั้ง ให้สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ เข้าดำรงตำแหน่ง ซึ่งขณะนั้นทรงมีพระชนมายุเพียง 22 พรรษาเท่านั้น
          สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ ทรงดูแลและพัฒนากิจการของ สภากาชาดไทยอย่างใกล้ชิด ทรงสร้างขวัญกำลังใจแก่เจ้าหน้าที่ปฏิบัติงาน ทุกระดับอย่างต่อเนื่อง เพื่อความเจริญก้าวหน้าของสภากาชาดไทย ในการที่จะทำหน้าที่ช่วยเหลือเกื้อกูลผู้ตกทุกข์ได้ยากจากอุบัติภัยนานาได้อย่างทั่วถึงทันเวลา พระองค์จะทรงทุ่มเทปฏิบัติพระราชภารกิจมิได้เห็นแก่ความเหน็ดเหนื่อยตลอดมา นับตั้งแต่ทรงดำรง ตำแหน่ง ทั้งทรงเยี่ยมเยียนเจ้าหน้าที่หน่วยสถานีกาชาดในภูมิภาค  เสด็จพระราชดำเนินเพื่อทรงประชุมกับสภาองค์การระหว่างประเทศ เช่น การประชุมสภากาชาดและสมาชิกเสี้ยววงเดือนแดงในกลุ่มประเทศอาเซียนทุกครั้ง เสด็จพระราชดำเนินทรงเยี่ยมองค์การกาชาด สากล ณ นครเจนีวา และทุกครั้งเมื่อเสด็จพระราชดำเนินกลับมา ย่อมมีการปรับปรุงพัฒนากิจกรรมของสภากาชาดไทยตามมาเสมอ
          และเมื่อครั้งที่เกิดแผ่นดินไหวรุนแรงส่งผลให้เกิดคลื่นยักษ์สึนามิ พัดถล่มชายฝรั่งทะเลตะวันตกของไทย ทำให้ 6 จังหวัดภาคใต้ ได้รับความเสียหายทั้งทรัพย์สินและชีวิตผู้คนหลายพันคน สมเด็จองค์อุปนายิกาผู้อำนวยการฯ ทรงอำนวยการ บริหารช่วยเหลือผู้ประสบภัยที่สภากาชาดไทยด้วยพระองค์เอง ทรงระดมทุนทั้งในและต่างประเทศ เข้าช่วยเหลืออย่างรวดเร็วและมีประสิทธิภาพ ลำเลียงสิ่งของเครื่องใช้ที่จำเป็น เช่น ยา เลือด และอุปกรณ์ที่ใช้ในการเยียวยาผู้บาดเจ็บ ส่งออกไปยังพื้นที่ที่ได้รับ มหันตภัยร้ายอย่างทั่วถึง และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดตั้ง ศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก ซึ่งกำพร้าจำนวนมากจากเหตุการณ์ครั้งนี้ ที่จังหวัดพังงา ด้วยพระราชดำรัสที่ทรงห่วงใยว่า "เด็กกำพร้าควรได้รับการดูแลให้ดีขึ้น ให้ได้รับความอบอุ่นปราศจากปมด้อย เพื่อที่จะเป็นกำลังของประเทศไทยในอนาคต" ให้อยู่ในความดูแลของมูลนิธิสงเคราะห์เด็กของสภากาชาดไทย ซึ่งพระองค์ทรงให้ความสำคัญอย่างยิ่งมาแล้วตั้งแต่ต้น
          นอกจากนี้ ยังทรงมีพระมหากรุณาธิคุณ เสด็จฯทรงเปิดงาน กาชาด ซึ่งเป็นอีกกิจกรรมใหญ่ที่สภากาชาดไทย จัดขึ้นเป็นประจำทุกปี ณ บริเวณสวนอัมพร และลานพระราชวังดุสิต (พระบรมรูปทรงม้า) โดยมีหน่วยงานต่างๆ ทั้งจากภาครัฐและเอกชนมาร่วมออกร้านจำหน่ายสินค้ากว่า 200 หน่วยงาน เพื่อนำรายได้ส่วนหนึ่ง สมทบสภากาชาดไทย
          พระราชจริยวัตรอันงดงาม ในสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ต่อปวงชนชาวไทย เป็นที่ปรากฏ การปฏิบัติพระราชกรณียกิจแต่ละครั้ง แม้จะเป็นงานที่หนักหน่วง แต่ก็ทรง มิย่อท้อ นับเป็นพระมหากรุณาธิคุณ แก่ประชาชนชาวไทย อย่างหาที่สุดมิได้ และในโอกาสวันคล้ายวันเฉลิมพระชนมพรรษา 2 เมษายน ขอพระองค์ทรงพระเจริญ ยิ่งยืนนาน