ศ.นพ.ธีระวัฒน์ เหมะจุฑา

ศูนย์ปฏิบัติการโรคทางสมองรพ.จุฬาลงกรณ์ สภากาชาดไทย

เชื้อแบคทีเรียสามารถก่อให้เกิดโรคเยื่อหุ้มสมองอักเสบ ตามมาด้วยเส้นเลือดในสมองอักเสบอุดตัน ก่อให้เกิดอัมพาต อัมพฤกษ์ หรือเกิดฝีในสมอง การเกิดโรคดังกล่าวไม่ได้เกิดขึ้นง่ายๆ จำต้องมีสภาวะเกื้อหนุน ได้แก่ ตัวเชื้อ ซึ่งมีคุณสมบัติทะลุทะลวงเข้าในเยื่อหุ้มสมอง ปัจจัยเอื้ออำนวยให้เชื้อรุกล้ำเข้าในสมองได้ง่ายขึ้น และขึ้นกับผู้ป่วยว่ามีระบบป้องกันต่อสู้เชื้อโรคดีหรือไม่เพียงใด

ปกติโรคเยื่อหุ้มสมองอักเสบเกิดได้ทุกอายุ โดยที่ชนิดของเชื้อในต่างกลุ่มอายุจะต่างกันออกไป ตั้งแต่ในช่วงทารกจนถึง 1-3 เดือน ในเด็กโต ผู้ใหญ่ และคนแก่อายุมากกว่า 50-60 ปี เชื้อตัวการที่พบบ่อย คือ Streptococcus pneumoniae, Hemophilus influenzae, Neisseria meningitides จะมี "กลุ่มพิเศษ" ที่จะมีเชื้อพิเศษแตกต่างออกไปและจะลุกลามได้มาก คือ ทารก คนแก่ และมารดาที่คลอดบุตรใหม่ๆ รวมทั้งผู้ที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่องจากเชื้อเอชไอวี มีตับแข็ง ติดสุราเรื้อรัง จากที่เป็นมะเร็ง หรือได้รับสารกดภูมิคุ้มกัน หรือมีโรคแพ้ภูมิตนเอง ปัจจัยเอื้ออำนวยอื่นๆ ให้เชื้อรุกล้ำเข้าในสมองได้ง่ายขึ้น เช่น กะโหลกศีรษะแตกร้าวจากอุบัติเหตุ ทำให้เยื่อหุ้มสมองฉีกขาด และมีช่องทางติดต่อระหว่างโครงสร้างภายนอกสมอง เช่น โพรงจมูก รูหู เยื่อหุ้มสมอง คนที่มีหูน้ำหนวก มีโพรงไซนัสอักเสบเป็นหนอง รากฟันติดเชื้อมีหนอง

การติดเชื้อที่เกิดทั่วไปมักจะเกิดจากการถูกไอ จาม รด ผู้ป่วยจะเริ่มมีอาการไข้ ปวดเมื่อย และเมื่อรุกล้ำเข้าหลอดเลือดในสมองก่อให้เกิดเยื่อหุ้มสมองอักเสบ ถ้าได้รับการรักษาช้า แม้ไม่ตายก็จะเกิดภาวะแทรกซ้อน คือ เส้นเลือดดำและแดงในสมองอักเสบอุดตัน เกิดอัมพฤกษ์ อัมพาต มีความดันสูงในสมองอาจพิการตลอดชีวิต เชื้อบางชนิดอาจเข้าร่างกายจากทางการกิน ซึ่งทำให้ท้องเสียและ "ก้านสมอง" อักเสบ หรือเกิดฝีใต้ผิวสมอง เชื้อนี้จะทำให้มีอาการปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ ปวดข้อแม้กระทั่งเกิดข้ออักเสบ และก่อให้เกิดโลหิตเป็นพิษอย่างเฉียบพลัน เกิดเส้นประสาทหูอักเสบจนหูดับ

ดังนั้น หลักปฏิบัติที่ควรทำคือ รักษาสุขอนามัย ออกกำลังสม่ำเสมอ กินอาหารสะอาด ปรุงสุก ผักผลไม้สดต้องล้างสะอาด ถ้ามีไอ จามต้องปิดปากปิดจมูก หลีกเลี่ยงที่แออัด เลี่ยงจากคนไอจาม หรือมีอาการป่วย ใช้ช้อนกลาง โรงฆ่าชำแหละสัตว์และสุกรต้องมีการควบคุมโรคอย่างเคร่งครัด