ยาปฏิชีวนะคืออะไร
ยาปฏิชีวนะ (Antibiotics) หรือยาต้านจุลชีพ หมายถึง ยาที่มีฤทธิ์ต้านการดำรงชีพของเชื้อโรค ใช้ในการรักษาโรคติดเชื้อ ซึ่งแบ่งออกเป็นกลุ่มย่อยตามคุณสมบัติในการกำจัดเชื้อแต่ละชนิด เช่น ยาต้านแบคทีเรีย ยาต้านไวรัส ยาต้านเชื้อรา เป็นต้น
ชื่ออื่นที่ใช้เรียกยาปฏิชีวนะ เช่น ยาฆ่าเชื้อหรือยาแก้อักเสบ ซึ่งอาจทำให้เกิดความเข้าใจผิดว่า เป็นยาที่มีคุณสมบัติครอบจักรวาล สามารถฆ่าเชื้อโรคได้ทุกชนิดหรือแก้อาการอักเสบได้ทุกชนิด
ยาแก้อักเสบ เป็นชื่อที่คนทั่วไปมักใช้เรียกแทนยาปฏิชีวนะ ซึ่งคำนี้สื่อความหมายที่ไม่ถูกต้อง โดยข้อเท็จจริงแล้วการอักเสบเป็นอาการบาดเจ็บที่เกิดจากความบอบช้ำของเนื้อเยื่ออันเกิดได้ทั้งสาเหตุจากการติดเชื้อและสาเหตุอื่นๆ เช่น กล้ามเนื้ออักเสบจากการฉีกขาดของกล้ามเนื้อ ไขข้ออักเสบจากการสะสมของกรดยูริก ซึ่งยาปฏิชีวนะจะไม่มีประโยชน์ต่อการรักษา ดังนั้นคำว่ายาแก้อักเสบควรใช้กับยาที่รักษาอาการอักเสบดังกล่าวจริงๆ ไม่ควรใช้กับยารักษาโรคติดเชื้อเพราะจะทำให้เข้าใจจุดประสงค์ของการใช้ยาผิดไปจากความเป็นจริง
การเลือกใช้ยาปฏิชีวนะอย่างเหมาะสม
การใช้ยา ควรใช้เฉพาะเมื่อมีอาการเจ็บป่วยที่ได้รับการวินิจฉัยว่าเกิดจากการติดเชื้อ และต้องเลือกตัวยาปฏิชีวนะให้ตรงกับเชื้อที่เป็นสาเหตุ ไม่ใช่ว่าจะใช้ยาปฏิชีวนะชนิดใดก็ได้ ดังนั้นจึงควรให้แพทย์เป็น ผู้วินิจฉัยเลือกตัวยาที่ใช้ได้ผลกับเชื้อแต่ละชนิด รวมทั้งกำหนดปริมาณการใช้ยาที่เหมาะสมด้วย ส่วนใหญ่มักวินิจฉัยจากลักษณะอาการของโรค ข้อมูลทางระบาดวิทยาของโรคหรือการตรวจยืนยันทางห้องปฏิบัติการ
ยาปฏิชีวนะเป็นยาที่ต้องรับประทานให้ครบการรักษาโรคจากการติดเชื้อโดยใช้ยาปฏิชีวนะ
จะต้องรับประทานให้ได้ครบตามขนาด และระยะเวลาที่กำหนดเพื่อที่จะฆ่าเชื้อที่เป็นสาเหตุได้หมด แม้อาการจะดีขึ้นแล้วก็ตามซึ่งแต่ละโรคจะใช้ขนาดยาและระยะเวลาการรักษาแตกต่างกัน แพทย์จะเป็นผู้ให้คำแนะนำได้ว่า ควรรับประทานขนาดและระยะเวลาเท่าใด
หากรับประทานยาไม่ครบ อาจทำให้การรักษาไม่ได้ผลหรือกลับมาเป็นโรคนั้นได้อีก และเชื้อโรคที่เป็นสาเหตุของโรคอาจจะเปลี่ยนเป็นเชื้อดื้อยา
แต่ถ้ารับประทานยาแล้วมีอาการผิดปกติ เช่น มีผื่นลมพิษ อาจเกิดจากการแพ้ยาได้ ควรจะหยุดยาแล้วรีบไปปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกร เพื่อให้คำแนะนำหรือเปลี่ยนเป็นยาชนิดอื่นๆ ผู้ที่มีประวัติการแพ้ยาควรบันทึกติดตัวไว้ว่าแพ้ยาอะไร และแจ้งให้แพทย์ทราบทุกครั้งที่ไปทำการรักษา รวมถึงการทำฟันด้วย
ปัญหาเชื้อดื้อยาจากการใช้ยาปฏิชีวนะ
การดื้อยา หมายถึง การที่เชื้อโรคที่เป็นสาเหตุของการเจ็บป่วยสามารถปรับตัวให้ทนต่อฤทธิ์ของยาปฏิชีวนะได้ ทำให้การรักษาไม่ได้ผลทั้งที่เคยใช้ได้ผลมาก่อน สาเหตุเกิดจากการใช้ยาปฏิชีวนะที่ไม่ถูกต้องโดยเฉพาะที่ใช้ยาพร่ำเพรื่อเกินความจำเป็น หรือใช้น้อยเกินไปไม่พอที่จะทำลายเชื้อให้หมดได้ ซึ่งการรักษาที่เกิดจากการติดเชื้อที่มีการดื้อยา ส่วนใหญ่ต้องเปลี่ยนไปใช้ยาที่ราคาแพงขึ้นอีกมาก และทำให้การรักษาทำได้ยากขึ้นกว่าเดิม
การป้องกันการดื้อยา ทำได้โดยการใช้ยาปฏิชีวนะเฉพาะกรณีที่จำเป็นเท่านั้น จะต้องรักษาด้วยชนิดและขนาดยาที่ถูกต้อง และรักษาครบตามระยะเวลาที่กำหนดการใช้ยาที่ถูกต้อง จะทำให้ได้ผลต่อเชื้อโรคที่เป็นสาเหตุของโรคโดยตรง ดังนั้นก่อนเริ่มใช้ยาปฏิชีวนะทุกครั้ง ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกร จะเป็นสิ่งที่ดีที่สุด
ข้อมูลจากแผนกเภสัชกรรม โรงพยาบาลพญาไท 2/http://www.phyathai.com