รศ.พญ.เพ็ญพรรณ วัฒนไกร
          หน่วยผิวหนัง ภาควิชาอายุรศาสตร์
          คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล
          ในปัจจุบัน การให้ความสำคัญกับการดูแลรักษาความสะอาดผิวโดยเฉพาะผิวหน้า นับว่าเป็นสิ่งสำคัญมาก โดยมุ่งหวังให้มีการชำระล้างความมันและสิ่งสกปรกจากภายนอกอย่างเกลี้ยงเกลา โดยไม่ทำให้ผิวแห้งตึงอันจะทำให้ปรากฏริ้วรอยขึ้นได้ นอกจากนี้ การชำระล้างสิ่งสกปรก การทำความสะอาดผิวยังถือเป็นส่วนหนึ่งของการดูแลสุขภาพผิวประจำวัน ดังจะเห็นได้จากการโฆษณาผลิตภัณฑ์ทำความสะอาดผิวที่ออกมามากมายหลายชนิด ในรูปแบบต่าง ๆ ที่มีให้เลือกหลากหลาย สี กลิ่น และส่วนผสมอื่น ๆ ที่ผสมอยู่เพื่อบำรุงผิว แล้วเราจะมีวิธีการเลือกใช้ผลิตภัณฑ์ทำความสะอาดผิวอย่างไรดี?
          ก่อนอื่นเลยต้องทำความรู้จักผิวหนังกันก่อน ผิวหนังเป็นอวัยวะที่ทำหน้าที่เป็นเกราะกำบังตามธรรมชาติ ป้องกันอันตรายจากเชื้อโรคและสารภายนอกไม่ให้เข้าสู่ร่างกาย เกราะกำบังผิวหนังประกอบด้วยส่วนสำคัญ 2 ส่วน ได้แก่
          เกราะกำบังภายนอก เป็นแผ่นฟิล์มบาง ๆ ที่เคลือบอยู่บนผิวหนังประกอบด้วย ไขมันและเหงื่อที่หลั่งออกมาจากต่อมไขมันและต่อมเหงื่อ ตามปกติฟิล์มเกราะกำบังชั้นนี้จะทำหน้าที่คุ้มกันผิวโดยปรับภาวะความเป็นกรดด่างบนผิวหนังหรือค่าพีเอช ให้มีค่าเป็นกรดอ่อน ๆ คือมีค่าพีเอชประมาณ 5.5 (4.5 - 6.5) ซึ่งค่าความเป็นกรดที่ผิวหนังนี้มีความสำคัญในการป้องกันอันตรายต่อเซลล์ผิวและยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อโรค ดังนั้นหากผิวหนังเสียสมดุล คือมีค่าพีเอชสูงขึ้น (มีความเป็นด่างสูงขึ้น) จะก่อให้เกิดการระคายเคืองผิว และเกิดโรคผิวหนังได้
          ส่วนเกราะกำบังภายใน ประกอบด้วยไขมันต่าง ๆ ที่โอบล้อมรอบเซลล์ผิวหนังคล้ายซีเมนต์ที่ล้อมรอบก้อนอิฐ ไขมันนี้มีหน้าที่สำคัญในการนตทลอมรอบกอนอฐ ไขมนนมหนาทสาคญในการปกป้องผิวไม่ให้ผิวมีการสูญเสียน้ำ จึงทำหน้าที่เป็นมอยส์เจอไรเซอร์ธรรมชาติ ทำให้ผิวมีความชุ่มชื้น เกราะกำบังชั้นนี้ประกอบด้วยไขมันประเภท เซราไมล์คอเลสเตอรอล และกรดไขมัน เป็นต้น
          ในแต่ละวันนอก จากไขมันจากต่อมไขมันแล้วผิวหนังต้องสัมผัสกับสารต่าง ๆ มากมาย จึงต้องมีการทำความสะอาดผิวทุกวัน โดยในการทำความสะอาดก็เพื่อต้องการชำระล้างสิ่งสกปรก เครื่องสำอาง เชื้อโรค เซลล์ผิวที่ตายแล้ว เหงื่อไคล และไขมันส่วนเกินออกโดยไม่ทำลายไขมัน ในชั้นผิวที่ทำหน้าที่เป็นตัวปกป้องและให้ความชุ่มชื้นผิว
          ผลิตภัณฑ์ทำความสะอาดผิว ไม่ว่าจะอยู่ในรูปแบบก้อน สบู่เหลว โฟม ครีม หรือ เจล มักมีส่วนประกอบที่สำคัญอยู่ 3 ส่วนคือ
          1) สารชำระล้าง ซึ่งเป็นส่วนประกอบหลักของผลิตภัณฑ์ทำความสะอาด ทำหน้าที่ขจัดน้ำมันและสิ่งสกปรกจากผิวให้ละลายออกไปกับน้ำ ในขณะเดียวกันต้องไม่ชำระล้างเอาไขมันเกราะคุ้มกันผิวออกไปด้วยและไม่ทำให้ผิวแห้งตึง สารชำระล้างมีอยู่หลายประเภท แบ่งตามลักษณะของโครงสร้างประจุไฟฟ้า ซึ่งสารชำระล้างแต่ละประเภทมีคุณสมบัติแตกต่างกันในด้านต่าง ๆ เช่น ความสามารถในการล้างความมัน ความสามารถในการเกิดฟอง และความอ่อนโยนต่อผิว
          สารชำระล้างอย่างเช่น สบู่ เป็นสารชำระล้างที่เราคุ้นเคยกันดี ที่มีความสามารถในการขจัดความมันและสิ่งสกปรกได้ดีและให้ฟองมาก แต่มีข้อเสียคือมีประสิทธิภาพล้างความมันได้ดีมาก จนสามารถทำลายไขมันคุ้มกันผิว ทำให้ผิวแห้งตึง และสบู่ยังมีฤทธิ์เป็นด่าง (ค่าพีเอช มากกว่า 7) จึงทำให้ค่าพีเอช บนผิวซึ่งปกติมีค่าประมาณ 5.5 คือมีฤทธิ์เป็นกรดอ่อน ๆ เปลี่ยนไป การที่ค่าพีเอช สูงกว่าภาวะปกติเป็นเวลานาน ๆ จะก่อให้เกิดผิวระคายเคือง ผิวหนังอักเสบ และส่งเสริมให้เกิดการเจริญเติบโตของเชื้อโรคบนผิวหนังได้ จึงมักนิยมใช้สารชำระล้างชนิดสังเคราะห์ใหม่ ซึ่งสามารถปรับค่าพีเอช ให้มีค่าใกล้เคียงกับผิวหนังปกติ คุณสมบัติคือระคายเคืองน้อยกว่าสบู่แบบเดิม ล้างออกได้สะดวกโดยไม่ทิ้งคราบไว้บนผิวหนัง สามารถใช้กับผิวที่บอบบาง และผิวระคายเคืองง่ายได้
          2) สารช่วยบำรุงผิว ผลิตภัณฑ์ทำความสะอาดผิวอาจมีส่วนผสมของมอยส์เจอไรเซอร์ที่ช่วยเพิ่มความชุ่มผิว เช่น กลีเซอรีน ลาโนลิน หรือเอเอชเอ ซึ่งนอกจากช่วยเพิ่มความชุ่มชื่นให้ผิวแล้วยังช่วยการผลัดเปลี่ยนเซลล์ผิวด้วย
          3) สารประกอบอื่น ๆ อย่างเช่น ผลิตภัณฑ์บางชนิด อาจมีส่วนผสมของสารยับยั้งเชื้อแบคทีเรีย เช่น ไตรโคลซาน เพื่อลดเชื้อแบคทีเรียบนผิว จึงลดโอกาสการติดเชื้อบนผิว ลดการเกิดสิว และลดการเกิดกลิ่นตัวได้
          จึงมีคำแนะนำว่า โดยทั่วไปให้ใช้ผลิตภัณฑ์ทำความสะอาดที่ประกอบไปด้วยสารชำระล้างสังเคราะห์ ที่มีค่าพีเอช ใกล้เคียงกับผิวปกติมากกว่าการใช้สบู่ โดยเฉพาะในเด็กซึ่งมีผิวบอบบางกว่าผู้ใหญ่ ผู้ที่มีปัญหาผิวหนัง หรือผู้มีผิวแห้งระคายเคืองง่าย
          อย่างไรก็ดีเนื่องจากผลิตภัณฑ์ทำความสะอาดผิวมีหน้าที่ชำระล้างไขมัน และสิ่งสกปรกออกจากผิว ดังนั้นแม้จะเลือกใช้ผลิตภัณฑ์ที่มีสารชำระล้างที่อ่อนโยนต่อผิว แต่หากใช้บ่อยครั้งเกินไป หรือใช้ปริมาณมากเกินความจำเป็นก็อาจทำให้ไม่สบายผิวและระคายเคืองผิวได้ แนะนำให้ใช้ผลิตภัณฑ์ทำความสะอาดผิวเพียงวันละ 2-3 ครั้ง หากใช้ในรูปสบู่เหลวต้องระวังไม่เทผลิตภัณฑ์ออกมากเกินความจำเป็น ขณะทำความสะอาดหลีกเลี่ยงการขัด ถู ขยี้ผิวมากเกินไป ควรชะล้างหรือเช็ดผลิตภัณฑ์ออกให้เกลี้ยง อย่าให้เหลือคราบติดผิว
          เมื่อท่านเลือกผลิตภัณฑ์ที่เหมาะกับสภาพผิวของท่านและปฏิบัติตามนี้ ท่านก็จะมีผิวที่สะอาด สุขภาพผิวดี นุ่มชุ่มชื่น ไม่แห้งตึง.